In de zomer van 1939 liepen de spanningen van dag tot dag op. De meeste landen begonnen met mobilisatievoorberei-
dingen. Dreigende, waarschuwende en uitdagende toespraken vulden de ether en de krantenkolommen. De waarden van
obligaties vlogen omlaag, de beste graadmeter dat er oorlog op komst was. Stap voor stap kwam het onheil naderbij.

Vandaag 74 jaar geleden werd al een belangrijke stap gezet. In de nachtelijke uren van 24 augustus 1939 bevond
zich een uitgelaten en met wodkadampen omgeven gezelschap van Duitsers en Russen in een der zalen van het
Kremlin. Het was al tegen de morgen toen Josef Stalin opstond, in de handen klapte en een toost op de Führer uit-
bracht die door de Russische tolk Ivanov in het Duits vertaald werd: "Ich weiß wie sehr das deutsche Volk seinen
Führer liebt. Ich möchte deshalb auf seine Gesundheit trinken." Wanneer men nu in aanmerking neemt dat Hitler
de wereld had voorgehouden: "der Bolschewismus sei ein Attentat des Judentums zur Versklavung aller freien Völker
der Welt” en dat Stalin zich in minstens soortgelijke termen over het nationaal-socialisme had uitgelaten, dan zou
men toch mogen verwachten dat de aanwezigen van hun stoelen zouden vallen. Maar dat was beslist niet het geval.

Tot ver buiten de Duitse grenzen had over Hitler de mening postgevat dat hij geen man was die met clichés te bevatten
was en dat men alles van hem kon verwachten. Vooral wanneer hij bezwoer dat de tijd van verrassingen voorbij was,
kon men er zeker van zijn dat er weer wat in de lucht hing. Niettemin was men in de laatste week van augustus 1939
met stomheid geslagen toen von Ribbentrop met een gluiperig stuk perkament uit Moskou terugkeerde. Het leek te absurd
om waar te zijn. Het was de meest verbijsterende ommekeer aller tijden toen Duitsers en Russen de verwarde wereld
een ademberovende salto mortale voorschotelden. Twee avontuurlijke strategen presenteerden de wereld een sensatie
van de eerste orde met de, zo leek het, wederzijdse uitverkoop van ideologische beginselen die als het Ribbentrop-
Molotov Pact de geschiedenis zou ingaan.

Bismarcks oude droom, een verdrag met de Russen, was werkelijkheid. Buiten Duitsland reageerde men geschokt
door het spookbeeld van een bolsjewistisch-nationaalsocialistische alliantie. Maar ook in Berlijn wreef men zich de
ogen uit toen het ondenkbare geschiedde: aan de vlaggenmasten wapperde hamer en sikkel naast het hakenkruis.
Nog ongelooflijker was dat Joachim von Ribbentrop rondliep met de Leninorde op de borst. Met een fenomenale
goocheltruc lieten de nazi’s het boljewisme van gedaante veranderen. Het was niet langer "asoziale Verbrecher-
tum", maar nu omschreven als "faschisme Russische aard."

Nu werd bewaarheid wat een hoge Duitse officier tegen een buitenlandse diplomaat gezegd had: "Hitler zal zich zelfs
met de duivel verbinden wanneer hij zich omsingeld voelt. Onder ons gezegd kan er geen twijfel over bestaan wie die
duivel is." Hitlers tolk, Dr. Paul Schmidt, schreef na de oorlog: "Het behoort tot de gewoonten van een tolk om nooit
met de mond vol tanden te staan. Maar in dit geval hebben me toch de woorden ontbroken om van mijn verbijstering
uitdrukking te geven." Met het Ribbentrop-Molotov Pakt was de laatste psychologische hindernis die Hitlers sprong
in de duisternis had kunnen verhinderen, uit de weg geruimd. Het was een verdrag dat van de wereld een kruitvat
maakte. Nu hij de neutraliteit van de Russen veilig had gesteld kon hij zeggen, "Ik heb de Polen in de hoek waar ik
ze altijd heb willen hebben" en daarmee was Hitlers vredelievende grammofoonplaat uitgespeeld. .

In de laatste weken van augustus 1939, toen vrede ondenkbaar en oorlog onontkoombaar was, was het niet de vraag
of Hitler Polen zou binnenvallen, maar wanneer. Van dag tot dag liet Goebbels de dreigende tonen in de pers opdrijven
en die hadden eind augustus een bijna niet meer te overtreffen scherpte bereikt. Veel vakantiegangers braken hun
vakantie af. Het treinverkeer in Duitsland raakte in de war omdat het militaire verkeer voorrang had. Voor voedsel, brand-
stof en textiel werden distributiemaatregelen afgekondigd. Telegrammen zoemden door de ether nadat de telefoonver-
bindingen tussen Berlijn, Londen en Parijs verbroken waren. In Berlijn werden militaire attachés verboden zonder toe-
stemming de stad te verlaten. Het luchtruim voor burgervliegtuigen werd gesloten en vliegvelden gingen dicht. De be-
volen verduistering was geen oefening meer. Het luisteren naar buitenlandse zenders werd verboden, als men werd be-
trapt dan hing zijn leven aan een zijden draad.

Mijn grootvader verbleef in die dagen in Berlijn voor bezigheden die later nog wel aan de orde zullen komen. In een
bewaard gebleven brief aan mijn grootmoeder blijkt dat hij een man was met een goede kijk op de toekomst. Hij
schreef: "Maar je moet niet opkijken als swastika en hamer en sikkel straks als twee fietssturen in elkaar haken en
dan zullen de bondgenoten van vandaag de vijanden van morgen zijn. Als de Duitsers wantrouwend zijn jegens de
Russen, dan zijn de Russen het niet minder tegen de Duitsers. Geen vertrouwt de ander, omdat elk de ander be-
driegen wil. Water en olie kun je niet vermengen. De Duitsers die men ingeprent heeft dat het communisme een joodse
ziekte is en het onwettige kind van het Christendom, fladderen nu als verdwaasde kippen om degenen heen die ze
altijd als hun geliefd haatobject en volgens hun beproefde methoden naar het leven hebben gestaan. Je bent pas
een kerel als je een rooie koud hebt gemaakt is hun altijd voorgehouden."

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Bronnen:

Heinrich Hoffmann: "Hitler - wie ich ihn sah"
Reinhard Spitzy: "Wie wir das Reich verspielt haben"
Paul Schmidt: "Statist auf diplomatischer Bühne"
William Shirer: "Berlin diary"
Nevile Henderson: "Failure of a mission"
Marius Broeckmeyer: "Bedriegers bedrogen"
Artur Axmann: "Das kann doch nicht das ENDE sein?"

Geachte heer Kniébolo.

Een heerlijke sfeer walmt af van uw proza. Mijn vader die nogal zaken deed in het Rheinland kon na thuiskomst rekenen op een aandachtig luisterend stel zonen.

Tussen uw bronnen zie ik een schrijver staan die ook voor de niet-Duitsmachtige leden zeer interessant is te lezen.

Ik doel hier op Marius Broekmeyer. Eerst kort geleden kreeg ik een boek van hem in handen met de titel: Stalin, de Russen en hun oorlog1941-1945.

Het is een met verbindende tekst weergave wat zoal in Rusland is geschreven en gezegd, inclusief een opgave per tekstblok waar deze uitspraken te vinden zijn.

In navolging van de andere titel "Bedriegers bedrogen" voelt men zich na lezing "Totaal bedrogen" door de tot nu toe voorgeschotelde bekende geschiedenis.

PS. Kent u de schrijver/historicus Vjatsjeslav Kondratjev ?

Als het maar geen kwalijke walm is, geachte Eisbein.

De naam van Kondratjev is me bekend. maar ik heb niks van hem gelezen. Als ik me wel herinner
werd hij door Vasily Grossman voor het eerst genoemd in "Een schrijver in oorlog". Grossman werkte
in een team van oorlogscorrespondenten en Kondratjev, hoewel pas begin 20 toen, hoorde daar ook bij.
Broekmeyer heeft naderhand twee boeken van hem becommentarieerd, waaronder "De schande van Rzjev".

Toen ik in het beruchte jaar 1968 een halfjaar in Leningrad bivakkeerde voor een leergang Nieuwe Russische
Geschiedenis heb ik heel even contact gehad met Marius Broekmeyer. Maar ik kon absoluut geen wijs worden
uit zijn Trotzkistische (?) jargon. Hij verkeerde toen in kringen rond Igor Cornelissen. Broekmeyers eerste
boeken over het oude Joego-Slavië zijn niet te pruimen, evenzo dat over de Russische boeren, dorpen en platteland.

Pas toen Broekmeyer zich gedistantieerd had van de linkse ideologieën ging hij echt schrijven met als
resultaat drie prachtige boeken: "Het verdriet van Rusland", "Stalin, de Russen en hun oorlog" en "Bedriegers
bedrogen". Ik ben het met u eens dat hij een bijzondere manier van annoteren heeft, waaruit blijkt hoe minutieus
hij de bronnen uitgeplozen heeft. Ik vind het jammer dat hij overleden is, ik had graag zijn visie willen weten over
de mini-Stalin, Vladimir Poetin.

Ik ben het eens met uw conclusie "Totaal Bedrogen." Duitsers en Russen bedrogen elkaar en gezamelijk
bedrogen ze de wereld met de geheime handdrukken van augustus 1939. Toen de Russen in mei 1945 in Berlijn
arriveerden waren ze er als de kippen bij om de Duitse kopieën van het M-R Pakt naar Moskou te brengen. Toen
Michael Gorbatsjov de geheime aanhangsels onder ogen kreeg reageerde hij geschrokken en geraakte bepaald
niet in een glasnost-stemming, want zijn advies was "Oeben podalsje" (diep wegstoppen).

De handtekeningen van von Ribbentrop en Molotov onder het streng geheim te
houden aanhangsel van het verdrag.