Ik vind het moeilijk om over het gehele Lend-Lease gebeuren iets te zeggen. Ik wil graag een aantal punten aandragen om het hele plaatje iets breder te trekken.
Ik wil graag beginnen met het aangeven van een belangrijk punt, dat naar mijn mening te weinig wordt aangegeven. Bij de term 'Lend-Lease' denken veel mensen gelijk aan de hulp aan de Sovjet Unie. Ik wil nadrukkelijk aangeven dat de 'Lend-Lease Act' niets meer is dan een reguliere wet
in de VS (aangenomen 11 maart 1941) die erin voorziet dat om de veiligheid en verdediging van de VS te kunnen garanderen leveranties van goederen/materieel aan andere staten mogelijk wordt gemaakt. Dit heeft dus niets met de Sovjet Unie van doen, noch zijn op die datum de werkelijke leveranties al begonnen. De Lend-Lease Act werd vooral aangenomen om het verstrekken van materieel aan Groot-Brittannië mogelijk te maken, later pas werd dit uitgebreid met hulp aan de USSR. Dit werd pas op 11 juni 1942 officieel vastgelegd
in het 'Mutual Aid Agreement between the US and the USSR'. Ik moet wel aangeven dat voordat dit officieel werd ondertekend er waarschijnlijk al leveranties plaats hebben gevonden.
Dan de cijfers. Daarover is nog altijd veel onduidelijkheid. Dat heeft aan de ene kant te maken met de ondoorzichtigheid van de bijgehouden statistieken
in de archieven van de Sovjet Unie en aan de andere kant met de factor propaganda; welke cijfers moeten we geloven? Er is (naar mijn weten) nog geen duidelijke bron gevonden
in de archieven van de Sovjet Unie die daadwerkelijke aantallen ontvangen goederen weergeven. Wel is de lijst verscheepte Amerikaanse goederen bekend, hierover kan mijns inziens dus geen onduidelijkheid bestaan. De vraag die we ons echter met betrekking tot de verscheepte Geallieerde goederen moeten stellen is
in hoeverre deze goederen ook daadwerkelijk
in de Sovjet Unie zijn aangekomen. Zoals bekend joeg de Duitse marine hard op Geallieerde konvooien, vaak met succes. Over het aantal gearriveerde konvooien (en dus gearriveerde goederen) bestaat veel onduidelijkheid, mede dus door het ontbreken van betrouwbare cijfers uit de Sovjet-archieven. Ook zijn er geen duidelijke cijfers met betrekking tot de effectieve productie
in de Sovjet Unie zelf. We moeten het doen met schattingen en benaderingen van totalen, wat een eerlijke vergelijking vrijwel onmogelijk maakt.
Nog een belangrijk punt met betrekking tot de leveringen is de periode waarin deze goederen
in de Sovjet Unie zijn aangekomen. Laten we vaststellen dat alle cijfers die we hebben kunnen lezen totaalcijfers zijn, die na afloop van de oorlog zijn opgeteld. We hebben dus geen overzicht van de hoeveelheden materieel, goederen en grondstoffen die de Sovjet Unie per jaar (of per kwartaal, om het nog preciezer te maken) bereikt hebben. Dit hebben we echter wél nodig om een juiste afweging te kunnen maken over de impact van het Geallieerde materieel op het verloop van de oorlog. Een tank
in 1941 had een andere impact dan
in 1945, daar aan het eind van de oorlog de oorlogsproductie van de Sovjet Unie zelf aantrok en er voldoende tanks konden worden gemaakt, waardoor die ene Amerikaanse tank het verschil niet zou maken. Ander was het
in 1941, toen de Sovjet-productie relatief laag was, werd geteisterd door Duitse aanvallen en dus iedere tank met open armen werd ontvangen.
Ook dienen we rekening te houden met de lengte van de aanvoerlijnen vanuit (met name) Amerika. Globaal gezien werden de goederen afgeleverd
in het noorden van Rusland (Moermansk, Archangelsk),
in het zuiden (vanuit Iran) en
in het Verre Oosten (Vladivostok). Het is uitermate belangrijk om te weten waar de goederen werden ontvangen, daar er na ontvangst ook nog eens transport door de USSR zelf plaats diende te vinden. Wanneer een tank
in Vladivostok aan land wordt gezet duurt het nog geruime tijd voordat deze inzetbaar is aan het front. Ook met betrekking tot voedsel is dit van belang. Het is aannemelijk dat voedsel dat
in Vladivostok aan land kwam vooral door de plaatselijke bevolking werd geconsumeerd, omdat de schimmel waarschijnlijk door de treinen naar buiten zou groeien eer het bij het front aan zou komen.
Los van de aantallen geleverde goederen moeten we ook niet vergeten dat veel van het materieel
in kratten
in de Sovjet Unie aankwam, waar het
in Russische fabrieken werd geassembleerd. Het is dus veelal niet zo dat een tank van de boot af zo naar het front gereden kon worden.
Al met al kunnen we dus stellen dat er veel onduidelijkheid bestaat over het tijdstip en de bijkomende hoeveelheden leveranties aan de Sovjet Unie. Deze gegevens hebben we echter wel nodig wanneer we een duidelijke vergelijking willen maken en het belang van de leveranties op waarde willen schatten. Wanneer we ons afvragen of de leveranties van belang waren voor de Sovjet Unie, dan denk ik dat we daarop een bevestigend antwoord kunnen geven, immers
in tijden van nood is iedere hulp welkom. Wanneer we vervolgens stellen dat het lend-Lease programma van doorslaggevend belang is geweest voor de oorlog aan het Oostfront, dan denk ik dat we te voorbarig zijn en ons baseren op eenzijdige informatie. Nogmaals, de enige schriftelijk vastgestelde bron die we hebben met betrekking tot de leveringen zijn Amerikaanse tellijsten van verscheepte goederen. We weten niets over wat is aangekomen, of hoe lang dit geduurt heeft. Wellicht dat de leveranties de oorlog hebben verkort, maar of het slagen van de strijd aan het Oostfront hiervan afhankelijk was kan naar mijn mening onvoldoende vastgesteld worden.
Voor de liefhebbers nog wat bronnen;
Overzicht van Lend-Lease door de VS aan alle bondgenoten
Lend-Lease Act
Mutual Aid Agreement between the US and the USSR